ارزیابی توسعه بوم‌شهر در سکونتگاه‌های شهری استان آذربایجان‌شرقی با تأکید بر الگوی نظری توسعه پایدار

با رشد سریع جمعیّت شهری در جهان و افزایش نگرانی در مورد محیط‌زیست، چالش ایجاد شهر پایدار برای زندگی در اولویّت برنامه‎ریزان شهری قرار گرفت و ایدة بوم‎شهر واکنشی بر این نگرانی‌ها بود. ایدة بوم‎شهر، یا شهر اکولوژیک را می‎توان آخر یا ادامة رویکردهای توسعة شهری در چارچوب الگوی نظری توسعة پایدار دانست؛ از این رو، هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی توسعة بوم‎شهر در سکونتگاه‎های شهری استان آذربایجان شرقی در چارچوب الگوی نظری توسعة پایدار است. جامعة آماری شامل 20 شهر استان آذربایجان شرقی بر پایة آمارگیری سال 1390 است. برای ارزیابی از 3 مؤلّفة اصلی امنیّت اکولوژیک، بهداشت محیط اکولوژیک و سوخت‌وساز صنعتی اکولوژیک در قالب 24 شاخص استفاده شده است. به منظور بیان اهمّیّت نسبی هریک از شاخص‌ها، از مدل ای‌.ان‌.پی و برای تحلیل داده‌ها از پرامیته استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل شبکه‌ حاکی از آن است که در میان شاخص‌های مورد پژوهش، شاخص‌های X21 (مقدار تولید گندم در زمین‌های آبی و دیم) و X11 (درصد مطلوبیت دفن اصولی) به ترتیب با کسب امتیاز 059/0 و 056/0 بیشترین اهمّیّت را در توسعة بوم‎شهر دارند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‎دهد که از مجموعة شهر‌های استان آذربایجان شرقی به لحاظ برخورداری از شاخص‌های بوم‎شهری، شهر‎های میانه، سراب و تبریز به ترتیب با کسب پی‎.آی 369/0، 338/0 و 258/0 در رتبة اوّل تا سوّم و شهر خداآفرین با کسب پی‎.آی 448/0-، محروم‎ترین شهر استان است. همچنین توزیع فضایی شهر‌های در صفحة گایا حاکی از آن است که شهر‌های میانه، سراب و تبریز، نزدیک‌ترین شهرها به جریان خالص هستند که از پایداری مطلوب و شهرهای هشترود، ملکان، هریس، کلیبر، عجب‌شیر، اسکو، چاراویماق، ورزقان، جلفا و آذرشهر و به‌ویژه خداآفرین دورترین شهرها از جریان خالص هستند که از پایداری نامطلوبی برخوردارند و بایستی در اولویّت برنامه‎ریزی‎های آتی قرار گیرد.